Tóm tắt & Review sách Utopia – Địa đàng trần gian – Thomas More

Tóm tắt & Review sách Utopia – Địa đàng trần gian – Thomas More

1. Giới thiệu tác giả

Thomas More (1478 – 1535), hay còn gọi Thánh Tôma Môrô trong Công giáo, là một luật sư, nhà triết học xã hội, chính khách và là một người phái chủ nghĩa nhân văn thời Phục hưng nổi tiếng trong lịch sử nước Anh. Ông là một cố vấn quan trọng cho Quốc vương Henry VIII của Anh và từng đảm nhận chức vụ Đại Chưởng ấn của nước Anh trong ba năm, từ tháng 10 năm 1529 đến tháng 5 năm 1532.

Nổi tiếng là một tín đồ Công giáo, Thomas More là người chủ trương chống đối cuộc Cải cách Tin Lành, đặc biệt là những học thuyết cùng tư tưởng của Martin Luther và William Tyndale. Trong vấn đề này, Thomas More phản đối Henry VIII ly khai Giáo hội La Mã, từ chối thừa nhận Quốc vương trở thành người Lãnh đạo tối cao của Giáo hội Anh, và đặc biệt là gay gắt phản đối việc nhà vua hủy hôn với Catalina của Aragón để cưới Anne Boleyn. Sau khi từ chối tham gia Lời tuyên thệ tối cao (Oath of Supremacy), ông bị khép tội phản quốc và kết án tử. Trong buổi hành hình, ông tuyên bố:”Ta chết như là một đầy tớ trung thành của nhà vua. Nhưng trước tiên, ta là tôi tớ của chúa!”.

2. Giới thiệu tác phẩm

Giữ vị thế kinh điển trong dòng kinh điển, dẫu đã qua hơn năm thế kỷ dài dằng dặc nhưng kiệt tác “Utopia” của vị thánh tử vì đạo Thomas More vẫn luôn là một cuốn sách nhỏ vĩ đại, vẽ ra một đảo quốc tốt đẹp và lý tưởng đến mức không tưởng, cũng bởi thế mà dịch giả Trịnh Lữ viết rằng “Utopia” “đứng tên cho cái mơ ước và cũng là niềm thất vọng triền miên của nhân loại trên con đường tự hoàn thiện mình.” Mặt khác, đặt trong bối cảnh đương thời là nước Anh nói riêng châu Âu nói chung đầu thế kỷ 16, “Utopia” còn là một tác phẩm phê phán chính trị đầy sâu cay.

Xuất bản lần đầu năm 1516 bằng tiếng Latin, cho đến nay vẫn luôn được rất nhiều thế hệ trên thế giới tìm đọc, “Utopia” của Thomas More đã mở đường cho cả một dòng sách và khởi xướng trào lưu giả thuyết về một cõi địa đàng trần gian.

3. Tóm tắt nội dung tác phẩm Utopia

Những năm 1499 – 1502, Amerigo Vespucci đặt chân thám hiểm vùng Tây Bán cầu của trái đất và phát hiện ra rằng Nam Mỹ mở rộng về phía nam hơn là những kiến thức người châu Âu đã biết. Luận điểm về lục địa mới của Vespucci cùng các quan niệm khái niệm Tân Thế giới đã làm khuấy đảo nhận thức và trí tưởng tượng của con người thời bấy giờ, dĩ nhiên trong đó có Thomas More.

“Utopia” được thai nghén và hình thành trong những năm 1515 – 1516, gồm hai quyển. Điều thú vị là More viết Quyển Hai trước – với nội dung về địa đàng trần gian – trong thời gian 6 tháng ở xứ Flanders theo lệnh của vua Henry VIII để thương lượng về quan hệ buôn bán hai bên, sau đó More mới viết Quyển Một dựng nên nền bối cảnh tạo tiền đề cho Quyển Hai.

Thomas More đã tưởng tượng ra và kể thật như đếm về tiên sinh Raphael Hythloday.

Tiên sinh Raphael Hythloday là một lữ khách đồng hành cùng Vespucci nhưng đã không trở về cùng bạn hữu sau chuyến du hành mà một thân một mình lang thang tới những xứ sở xa lạ, rồi tìm thấy hòn đảo Utopia – gốc Hy Lạp của từ này có nghĩa “không ở nơi đâu”, và tại đó tiên sinh khám phá được một địa đàng chốn trần gian. Tiên sinh Raphael đã sống tại Utopia hơn năm năm, và lý do duy nhất thôi thúc tiên sinh trở về là để nói cho mọi người biết rằng có một đất nước được tổ chức hay đến thế. Nhờ cuộc hạnh ngộ mà More và bạn thân Peter Gilles được nghe Raphael kể về vùng đất đầy bất ngờ ấy.

Bằng hình thức lấy những sự kiện và con người có thật làm bối cảnh cho một câu chuyện có vẻ không tưởng. Mà trong câu chuyện có vẻ không tưởng đó, tất cả tên người, chức danh và địa danh đều do More tạo ra từ gốc ngôn ngữ Hy Lạp, và đều có nghĩa là không có thật, là tưởng tượng; lại có vẻ như, bất cứ chi tiết nào cũng mang đầy thâm ý.

Địa đàng trần gian

Xã hội loài người đầy hỗn tạp sẽ chẳng bao giờ được xem là địa đàng nếu còn tồn tại những vấn đề xã hội, tham nhũng, gian lận, tranh giành, cướp bóc, trộm cắp, nổi loạn, giết người, phản quốc, mê tín dị đoan, chiến tranh…

Đâu là nguồn gốc của những vấn đề trên?

Theo More, sức nặng của đồng tiền – biểu hiện hữu hình của lòng tham, là nguyên nhân gây ra phần lớn những xấu xí của xã hội.

“Thực ra, tham lam không phải là bản tính của muôn loài, mà chỉ là phản ứng của nỗi sợ hãi bị thiếu thốn. Nhưng với con người thì lòng tham lại còn bắt nguồn từ tính phù hoa, cái cảm giác rằng ta hơn người bởi vì ta có thể chưng diện nhiều thứ của cải dư thừa hơn người.”

Để giải quyết vấn đề này, chế độ xã hội của Utopia có một nguyên tắc để con người không ham muốn vàng bạc châu báu. Đó là sử dụng vàng để làm gông, xích cho tù nhân, còn ngọc trai châu báu dùng làm đồ trang sức cho trẻ con mẫu giáo. Trong cuốn sách, có kể về những nhà ngoại giao nước bạn sính khoe của, thích đeo nhiều vàng bạc trên người cũng thẹn thùng nhận ra số vàng mình đeo còn không nhiều bằng một tên trốn tù. Những đứa trẻ khi trưởng thành cũng có thể tự bỏ đi những trang sức trên người chúng vì chúng biết đó chỉ là vật trang trí của trẻ con.

Cuộc sống ở “Utopia”, người dân biết thế nào là đủ. Mọi người sống với nhau bình đẳng, không có giàu nghèo, mọi của cải đều thuộc sở hữu cộng đồng, tất cả cùng lao động và cùng hưởng hạnh phúc, cùng tìm kiếm khoái lạc. Khoái lạc tinh thần mà họ coi trọng bậc nhất là những hành vi chí thiện và một lương tâm trong sạch, khoái lạc vật chất mà họ coi trọng nhất là sức khỏe.

Utopia được miêu tả là một hòn đải được cai trị bởi chế độ công hòa, nơi tư hữu không tồn tại. Tất cả những khía cạnh quản lý của nhà nước được tác giả gói gọn trong cuốn sách bao gồm đạo đức, pháp luật, tôn giáo, chính trị, xã hội, kinh tế, quân sự…Thực trạng xã hội đương thời cũng được tác giả phân tích một cách sâu sắc.

Về pháp luật

Pháp luật được soạn một cách dễ hiểu nhất để tất cả những người dân hàng ngày bận rộn, vất vả với việc làm ăn cũng có thể hiểu và thông thạp pháp luật mà không phải mất quá nhiều thời gian nghiên cứu.

Về ngoại giao

Vai trò của những bản hiệp ước không được đánh giá cao, bởi tác giả cho rằng, nếu đã có rắp tâm phớt lời mối ràng buộc và các quy tắc thì mấy dòng chữ chẳng có ý nghĩa gì. Bởi vậy, quan hệ ngoại giao dựa trên tinh thần tự giác, sự tôn trọng lẫn nhau.

Về giáo dục

Giáo dục là vấn đề muôn thuở của mọi xã hội và đối với một xã hội lý tưởng như Utopia, giáo dục cũng có những nguyên tắc riêng.

Người dân Utopia rất coi trọng tri thức, họ trân trọng những cuốn sách y khoa, khoa học. Trẻ con được giáo dục đạo đức, tinh thần dân tộc từ nhỏ. Bởi vậy nếu vi phạm pháp luật, người dân Utopia bị trừng phạt nặng hơn người nước ngoài vi phạm pháp luật của đất nước họ, bưởi vì dân Utopia được hưởng một nền giáo dục tốt từ nhỏ, chẳng có lý do gì ngoài một tội ác đáng bị lên án nên anh vi phạm pháp luật.

Về tôn giáo

Utopia duy trì tự do tôn giáo, đề cao đức tin, coi trọng tu sĩ và không ai có quyền phỉ báng niềm tin của người khác.

Trong một chừng mực nào đó, nước Utopia của More chịu ảnh hưởng từ nước Cộng hòa của Plato, nhưng tổng thể vẫn đậm dấu ấn riêng của More với những tư tưởng hết sức mới mẻ.

Châm biếm sâu cay

Erasmus, nhà học giả cổ điển thuộc giáo hội vĩ đại nhất thời bấy giờ, cũng là người đã biên tập cuốn sách “Utopia” cho lần ấn hành đầu tiên, đã khuyên người bạn thân của mình đọc ngay “Utopia”, để thấy đâu là cội rễ của mọi sự xấu xa trong chính trị.

Nếu Quyển Hai của “Utopia” viết về vùng đất lý tưởng, thì Quyển Một là cuộc hạnh ngộ của More và Gilles với Raphael và nội dung đối thoại xoay quanh vấn đề tại vì sao vị học giả Raphael Hythloday đầy thông tuệ lại thà đi thăm thú khắp nơi chứ không bằng lòng đăng triều phục vụ một đấng quân vương nào đó, để đem bộ óc siêu việt của mình cống hiến cho xã hội.

Sự lý giải của tiên sinh Raphael đã vạch trần những rối loạn trong chính trị xã hội châu Âu thời bấy giờ: chế độ chuyên chế tàn độc và ngu xuẩn, ham thích chiến tranh, coi mạng người như cỏ rác, quý tộc ăn bám nhân dân, chú trọng không đúng mức những ngành nghề gây thiệt hại cho xã hội, sự ngu muội và tham lam của con người…

“Quả thực, khi xem xét mọi chế độ xã hội đang thịnh hành trên thế giới ngày nay, tôi không thể, xin Thượng đế tha tội, thấy chúng là cái gì khác ngoài một âm mưu lớn của người giàu nhằm củng cố bành trướng những quyền lợi riêng của mình dưới chiêu bài tổ chức quản lý xã hội.”

Một xã hội mục ruỗng tồi tệ khiến người trí thức bất lực, tiên sinh Raphael cho rằng thà không làm gì cả còn hơn cố gắng làm một điều gì đó rồi bị coi thường, khinh rẻ một cách vô ích.

4. Cảm nhận và đánh giá nội dung tác phẩm Utopia

Để nói rõ cảm nhận về cuốn sách Utopia thì xin phép mượn lời của dịch giả Trịnh Lữ: “Hãy bình tĩnh một chút, bạn đang cầm trên tay một cuốn sách độc nhất vô nhị trên thế giới này đấy. Và đọc nó rồi, thể nào bạn cũng phải bàn tán về nó, tranh cãi vì nó, cười bò ra vì nó, nổi giận với nó, cười nhạo nó, bâng khuâng buồn bã vì nó, và cảm thấy rằng – tôi hy vọng thế – cuộc hành trình đi tìm hạnh phúc của chúng ta vẫn còn có hy vọng đến đích.”

Tóm tắt & Review sách Utopia – Địa đàng trần gian – Thomas More

Cungdocsach.vn